Kako zaštiti prirodu?

Sandra Iršević

Ugrožen biodiverzitet pod uticajem poljoprivrede

U Srbiji se povećao broj površina pod organskom proizvodnjom. Prošle godine ukupan iznos podsticajnih sredstava za organsku proizvodnju iznosio je 5.000.000 dinara, dok je ove izdvojeno 10.000.000 dinara.Organska poljoprivreda se preporučuje u zaštićenim prirodnim dobrima.

Neracionalno i neodgovorno korišćenje prirodnih resursa od strane čoveka uzrokovalo je katastrofalno zagađenje vazduha, vode i zemljišta, kao I nestanak pojedinih biljnih I životinjskih vrsta.Korišćenje pesticide u poljoprivredi ne u malim slučajevima, prouzrokovalo je trovanje ptica, što je dovelo do ugrožavanja opstanka velike droplje, jedne od veoma retkih zaštićenih ptičijih vrsta na ovim prostorima. Drugi razlog je preoravanje travnatih staništa.

– Pored travnih staništa, u pogodne kulture za gnežđenje velike droplje spadaju žita, a pogotovo ozima, lucerka i parlozi. Na njivama gde se gnezde javljaju se problemi kod žetve lucerke i pšenice, ali i košenja trave – rekao je ornitolog u Pokrajinskom zavodu za zaštitu prirode u Novom Sadu, Nikola Stojnić.
Štetno na ptice deluju I pesticidi koji se koriste u organskoj poljoprivredi. U proteklih par godina su u Vojvodini pronađeni brojni primerci divljih ptica sa karakterističnim simptomima trovanja Furadanom – ukočenih prstiju, vrlo često neposredno uz njive posejane kukuruzom, gde su se i otrovale.
-Pored pataka gluvara, galebova i mišara, registrovani su i primerci veoma retkih vrsta. Tokom 2008. zabeležena su dva trovanja orlova belorepana, jedan uginuo primerak u Bosutskim šumama i uginula ženka i dva mladunca na gnezdu u Carskoj bari. Najstrašniji slučaj od svih je kada je otrovan mužjak velike droplje pored kukuruzišta u ataru sela Jazovo. To je bio jedan od sedam mužjaka velike droplje u Srbiji. Verujemo da je mnogo ptica uginulo za koje I nemamo podatke.Nameće se potreba da poljoprivreda, koja je ionako „okupirala“ mnoge prostore, prestane da truje ono malo preostale prirode koju opkoljava- kaže Stojnić.
Poljoprivredne površine se često nalaze i unutar zaštićenih prirodnih dobara.Široka primena hemijskih sredstava za zaštitu bilja i mineralnih đubriva zagađuje zemljište, a kroz zemljište i slojeve podzemnih voda i vodotoke.
– Neke vrste su potpuno nestale, a drugima je brojnost znatno smanjena.
Tekunica nestaje, jer zbog zamene stepskih staništa obradivim zemljištem, kao i zbog nedostatka ispaše na preostalim pašnjacima i povlačenjem ekstenzivnog stočarstva. Tekunica je kod nas strogo zaštićena vrsta, a nalazi se i na preliminarnoj listi za Crvenu knjigu kičmenjaka Srbije I na Crvenoj listi sveta. Slepo kuče (Spalax leucodon) je tipičan predstavnik faune sisara travnih zajednica, koji naseljava područje Deliblatske peščare, Fruške gore i delove Subotičko-Horgoške peščare. Zaštićena je vrsta koja se nalazi na Preliminarnom spisku vrsta za Crvenu knjigu kimenjaka Srbije.Ukrupnjavanjem poljoprivrednih površina, bez podizanja remiza i poljozaštitnih pojaseva, drveća i grmlja, bez nekadašnjih salaša sa šumarcima oko njih, nestali su zakloni koje bi mogli koristiti sisari mesojedi, vrste koje redukuju brojnost mišolikih glodara- objašnjava biolog I savetnik-mamolog, Jadranka Delić.
Analizom stanja 32 zaštićenih prirodnih dobara u Vojvodini saradnici Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode su utvrdili da na 50% zaštićenih područja je registrovana degradacija vlažnih staništa zbog odvodnjavanja, koje je izvršeno sa ciljem povećanja obrađenih površina, a 30% zaštićenih područja trpi posledice poljoprivredne proizvodnje unutar granica.
-Ekstenzivno korišćenje može da se povezuje sa programima Ministarstva poljoprivrede i da služi kao osnova za razvoj eko-turizma. U slučaju kvalitetnijih zemljišta, samo jedan deo obrađenih površina treba je neophodno pretvoriti u tampon pojas, a na drugom delu tih površina organska proizvodnja bi doprinela očuvanju biodiverziteta.Takvi prostori su neki delovi slatina, kao SRP „Selevenjske pustare“,„Okanj bara“,„Pašnjaci velike droplje“ i lesne doline Bačke. Na nekim delovima SRP „Ludaško jezero“ i PIO „Subotička peščara“.Razvoj organske poljoprivrede u zaštitnoj zoni može znatno smanjiti negativne uticaje na osetljiva staništa. Nacionalni parkovi u Mađarskoj prodaju stada podolskog govečeta kao bio-meso, kupci su iz Austrije i drugih zapadnih zemalja. Mangulica i Racka takođe imaju tržište kako na zapadu, tako u zemlji. Ove vrste istovremeno služe za održavanje optimalnog stanja pašnjaka zaštićenih područja i kao turističke atrakcije. Velika je potreba razvoja organske poljoprivrede, ali to ne možemo inicirati odavde iz Novog Sada, nego treba da se na lokalnom nivou pokaže neka vrsta zainteresovanja – rekla je biolog, Klara Sabadoš.
Nekadašnja direktorka Zavoda za zaštitu prirode Srbije, Lidija Amidžić kaže da država treba da se izbori da se na selo vrate mladi i da se okrenu agro-eko-etno turizmu i organskoj poljoprivredi.
– Moramo da budemo jedinstven blok naspram onih, koji bi odradili projekte kratkog daha. Organska poljoprivreda je nešto što je korisno za razvoj lokalnih zajednica, ali i za ukupno očuvanje biološkog diverziteta. I ono što Zavod stalno propagira jeste da kroz zaštitu prirode omogućimo i privredni prosperitet lokalnih zajednica, ali država ne smišlja projekte kako će ti ljudi imati ekonomsku korist od toga što je njihovo dobro posebno – kaže Lidija Amidžić.
Primer, kako može da se razvija, agro-eko-etno turizam je salaš “Randek”, koji se kao oaza u pustinji, usred pustare, nalazi 20 km od Kečkemeta, u srcu Mađarske. Gazdarica, Laslone Rendek, živi tako sa porodicom I zajedno sa nekoliko salaša je formirala Udruženje za očuvanje tradicije, koje se predstavilo i u adresaru turističkih destinacija objavljenom u Evropskoj uniji.
– Već 20 godina se bavimo gajenjem autohtonih i alternativnih biljnih vrsta, i uzgojem autohtonih domaćih životinja. Tu su mangulice, racka goveda, mađarske šarene krave, magarci, koze, živina. Cilj nam je negovanje starih običaja. Celokupnu proizvodnju kontroliše i sertifikuje „Biokontroll Hungaria“, a uzgajamo organsku papriku, šargrepu, peršun, salatu, bundevu i više vrsta lekovitog bilja. Na posedu od oko 20 hektara, pored tradicionalnog salašarskog gazdinstva je i muzej. Tipična seoska građevina predela gornjeg Kiškunšaga je trodelna kuća sa gangom i trščanim krovom, u kojoj se nalaze oruđa naših predaka koja su i dan danas funkcionalna – objašnjava Laslone Rendek.
Takvih salaša je veoma malo u Srbiji, jer država ne izdvaja dovoljno novca za razvoj organske poljoprivrede.U Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede kažu da prema podacima četiri sertifikacione organizacije koje su u 2009. godini bile ovlašćene od strane Ministarstva za kontrolu i sertifikaciju organskih proizvoda, ukupna površina na kojoj su se primenjivale metode organske proizvodnje iznosila je 2876,4862 ha.
– Potrebno je da se podsticajni programi za razvoj organske proizvodnje u što većoj meri kombinuju sa merama podsticaja ruralnog
razvoja, posebno u područjima zaštićene prirode u kojima je razvoj ekološki održivih poljoprivednih sistema imperativ zbog šireg društvenog interesa za očuvanjem
prirodnih resursa na koji se proizvodnja oslanja. Ministarstvo je obezbedilo podsticajna sredstva za organsku proizvodnju I to 10.000.000 dinara za ovu godinu. Ne treba zaboraviti površine koje se nalaze u okviru zaštićenih prirodnih dobara u kojima je u drugom i trećem stepenu zaštite dozvoljena poljoprivredna proizvodnja, a koja predstavljaju idealna mesta za razvoj organske proizvodnje- rekao je ministar za poljoprivredu, Saša Dragin.
Jedan od uslova za ulazak u EU je da Srbija ima najmanje 10% zaštićene teritorije, a ima oko 8 % koliko zauzima 464 zaštićena prirodna dobra u Srbiji.Da bi zaštitili prirodu potrebno je ubediti državu da je organska proizvodnja pravi put ka očuvanju kako biodivirziteta,tako I zaštićenih prirodnih dobara.

Antrafile

Šta se sme, a šta ne sme

Uredbe zaštite prirodnih dobara na prostoru Opštine Subotica koje su donete od strane Vlade Srbije sadrže zabrane i potrebne aktivnosti:
Na području režima zaštite II stepena SRP „Ludaško jezero“ zabranjeno je korišćenje mineralnih đubriva i hemijskih sredstava. Prilikom izdavanja Uslova za krisnike, preporučuje se gajenje zdrave hrane ili odgovarajućih ratarskih kultura (npr. lucerka).
Na području režima zaštite III stepena SRP „Ludaško jezero“: dozvoljeno je korišćenje poljoprivrednog zemljišta na tradicionalan način. Na datom prostoru to znači poluintenzivan način gazdovanja na obrađenim površinama (bez zalivanja, godišnje jedna žetva, umereno korišćenje hemijskih sredstava i veštačkih đubriva).
Na području režima zaštite II stepena PIO „Subotička peščara“: zabranjeno je korišćenje mineralnih đubriva i hemijskih sredstava. Prilikom izdavanja Uslova za krisnike, preporučuje se gajenje zdrave hrane ili odgovarajućih ratarskih kultura (npr. lucerka).
Na području režima zaštite III stepena PIO „Subotička peščara“: zabranjena je upotreba zemljišnih herbicida.
Na području SRP „Selevenjske pustare“ zabranjena je upotreba hemijskih sredstava u poljoprivrednoj proizvodnji osim strogo selektivnih.
Uredba o zaštiti SRP «Selevenjske pustare» član 5 stav 2 pod tačkom «obezbeđuje se» navodi «reintrodukciju iskonskih vrsta domaćih životinja (podolsko goveče, racka ovca)